Էնդոդոնտիա

Էնդոդոնտիան արմատախողովակների բուժումն է, որի հիմնական նպատակներից մեկն ատամի պահպանումն է: Ինչպես ասում են, ատամնային պրոթեզ դնել միշտ էլ կարելի է, բայց սեփական ատամը պետք է ձգտել պահպանել այնքան ժամանակ, քանի դեռ դա գոնե փոքր-ինչ հնարավոր է: Էնդոդոնտիկ բուժման ընթացքում  նորագույն տեխնոլոգիաների օգտագործումը` վիրահատական միկրոսկոպը, ուլտրաձայնը, նիկելտիտանե գործիքները, ապեքս-լոկատորը և այլն, ստոմատոլոգին առավել շատ հնարավորություններ են տալիս պահպանել ատամը և հասնել դրական արդյունքների այնպիսի կլինիկական իրավիճակներում, երբ այն մի քանի տարի առաջ անհնարին էր:   Նման բուժման անհրաժեշտությունն առաջանում է կարիեսի բարդության զարգացման (պուլպիտ, պերիօդոնտիտ), ատամների վնասվածքի ժամանակ, երբեմն էլ պրոթեզավորման նախապատրաստման փուլում: Էնդօդոնտիան ցուցված է նաև կրկնակի բուժման համար, երբ նախկինում ատամի խողովակները վատ են բուժվել: Պրակտիկ էնդոդոնտիայի նպատակն է կանխարգելել զարգացումը կամ վերացնել արդեն առկա հարատամնային հյուսվածքի բորբոքային օջախները, որոնք հանդիսանում են ատամի կորստի հաճախակի պատճառներից մեկը: Այդ նպատակին հասնել հնարավոր է ատամի արմատի խողովակների հակամանրէային մշակումով և հերմետիկ փակումով, որը զուգակցվում է ատամնապսակի հերմետիկ վերականգնումով: Պրակտիկ էնդօդոնտիա կատարելու համար անհրաժեշտ է ճիշտ ախտորոշում կատարել և բուժման հստակ պլան մշակել:

‍

Ախտորոշումը

Ւնչպես հայտնի է, ներառում է` հիվանդության և կենսակերպի անամնեզի հավաքում, ճշտելով ալերգաբանական վիճակը, ներքին օրգան-համակարգերի ֆունկցիոնալ վիճակը, հիվանդի դիմածնոտային հատվածի օբյեկտիվ հետազոտությունը` ասիմետրիայի, այտուցի, խուղակի հայտնաբերման համար, ավշային հանգույցների, քունք-ստործնոտային հոդի պալպացիան: Բերանի խոռոչի հետազոտությունը ուղղված է բերանի խոռոչի  հիգիենայի, լորձաթաղանթի, պարօդոնտի հյուսվածքի վիճակը, խուղակների, բորբոքման առկայությունը պարզելուն: Կլինիկա-լաբորատոր հետազոտությունների տվյալներն ամփոփելով, կատարվում է հիվանդության ախտորոշում և բուժման պլան է մշակվում:

‍

Ատամի խողովակի բուժումը

Կարող է կատարվել մի քանի փուլով: Որպես կանոն, կատարվում է տեղային անզգայացում: Անզգայացնող դեղորայքի ընտրությունն ու չափաքանակը պայմանավորված է տարիքով, մարմնի քաշով, ստոմատոլոգիական միջամտության տևողությամբ և հիվանդի ալերգիկ քարտով: Ատամը մեկուսացվում է հատուկ լատեքսից գործվածքով (ռաբբեր-դամ) և հետո բժիշկը սկսում է մաքրել ատամի արմատի խողովակները հատուկ սարքավորումների, գործիքների և պատրաստուկների օգնությամբ, ռենտգենի և ապեքս-լոկատորի հսկողությամբ:
Ռաբբեր-դամի օգտագործումը էնդօդոնտիկ բուժման ընթացքում ցանկալի է , քանի որ այն ապահովում է աշխատանքի ասեպտիկ պայմաններ, կանխարգելում է ատամի խոռոչի վարակումը միկրոօրգանիզմներով թքի կամ արտաշնչվող օդի միջով, կանխարգելում է էնդօդոնտիկ մանր գործիքների հիվանդի կողմից պատահաբար կուլ տալը: Ռաբբեր-դամի օգնությամբ խնայվում է ժամանակը, ատամի խոռոչի բացումը ավելի դյուրին է լինում, նշանակալիորեն լավանում է բուժման որակը:

‍

Էնդոդոնտիկ բուժումը

Բուժումը սկսվում է ատամի խոռոչը բացելով: Արմատի խողովակի գործիքային մշակման դժվարություն կարող է առաջանալ, երբ խոռոչը բավարար չափով չի բացվել կամ էլ դեպի արմատի խողովակ ուղղակի մոտեցումը հնարավոր չէ: Խոռոչը բացելիս միշտ պետք է հիշել ատամի անատոմիական կառուցվածքի մասին: Ատամի արմատի խողովակի երկարությունը որոշելը  բուժման կարևոր փուլերից մեկն է: Կատարելագործված ապեքս-լոկատորները հնարավորություն են տալիս բավական ստույգ որոշել խողովակի երկարությունը, օգնության է հասնում նաև ռենտգեն-նկարահանումը, որը պատկերացում է տալիս ոչ միայն խողովակի երկարության, այլև դրա կորության կամ լրացուցիչ խողովակների առկայության մասին:  Որոշ դեպքերում, արմատի խողովակները պլոմբում են հենց առաջին փուլում, բայց երբեմն կարող են պահանջվել բուժպատրաստուկներ: Այս դեպքում վերջնական պլոմբավորումն ու բուժումը կկատարվի արդեն հաջորդ փուլերի ընթացքում: Այդ փուլերի միջև ընկած ժամանակահատվածում կամ ժամանակավոր ատամնապսակ է դրվում, կամ ժամանակավոր պլոմբ, որոնք հուսալի պաշտպանում են ատամի արմատի խողովակները միկրոօրգանիզմների թափանցումից:
Ատամի արմատի գրագետ պլոմբավորումը շատ կարևոր է: Պլոմբավորման դասական եղանակը խողովակների լիցքավորումն է հատուկ, լատեքսի նման  նյութով, որը գուտապերչ է կոչվում: Այս նյութով պլոմբավորման մի քանի եղանակ գոյություն ունի` տերմաֆիլ, լատերալ (դրսային, կողմնային) կոնդենսացիա և ջերմագուտապերչ:

Տերմաֆիլը և լատերալ կոնդենսացիան կիրառում են  միայն  հասանելի խողովակների հետ աշխատելու համար: Իսկ ջերմագուտապերչը ( շարժունակ տաք զանգված է) լցնում է և հիմնական խողովակը, և միկրոխողովակները, որոնց գործիքները չեն հասնում: Այդ նյութը, պնդանալով, փակում է բոլոր միկրոճաքերը և անցքերն այնպես, որ միկրոօրգանիզմներն այնտեղ այլևս բազմանալ չեն կարող:
Մի խոսքով, կարող ենք ասել, որ ջերմագուտապերչը ամենաժամանակակից և զարգացած մեթոդն է: Այս մեթոդը հնարավորություն է տալիս պլոմբել նույնիսկ բարդ անատոմիական կառուցվածք ունեցող արմատի խողովակները, որոնք այլ եղանակով պլոմբելը գրեթե անհնար է:

Մեր պրակտիկայում ուղղահայաց կոնդենսացիայի  մեթոդը բարձր կլինիկական հուսալիություն է ապահովում, հնարավորություն տալով հավասարաչափ լիցքավորել ատամի արմատի խողովակները, որը ստուգվում է ռենտգեն նկարահանմամբ: Այս դեպքում գործնականում բացառվում են այնպիսի բարդությունները, ինչպիսիք են նորից պլոմբավորումը կամ թերպլոմբավորումը:  Այս մեթոդը կիրառվում է ատամների բուժման կլինիկական դեպքերի մեծամասնության ժամանակ, քանի որ, ինչպես ասեցինք, հնարավորություն է տալիս երկարաժամկետ բուժում ապահովել: Մեր կլինիկական փորձը ցույց է տվել, որ ատամների բուժման ջերմապլաստիկ գուտապերչով ուղղահայաց կոնդենսացիայի մեթոդն առավել արդյունավետ և երկարաժամկետ մեթոդ է:  
Ատամի արմատի խողովակների բուժումը կարելի է հսկել և վերջնական արդյունքը գնահատել ռենտգեն նկարահանումով, որը կատարվում է 12-18 ամիս հետո և հնարավորություն է տալիս հայտնաբերել արմատի վերին հատվածում բորբոքային դրսևորումների  առկայությունը կամ բացակայությունը: Բայց, որպես կանոն, բորբոքման կլինիկական նշանները (ցավ, այտուց և այլն) վերացվում են բուժման ընթացքն սկսելուց 1-2 շաբաթ անց և ատամնապսակի վերականգնման  աշխատանքները կարելի է սկսել արմատի խողովակների բուժումից մի քանի օր հետո:

‍